پلاک، ترکیبی از چربی، کلسیم، کلسترول و مواد زائد سلولهای بدن است. این ترکیب میتواند به دیواره سرخرگها بچسبد و باعث تنگشدن رگهای خونی شوند که به آن، تصلب شرایین میگویند.
سرخرگهای مسدود یا گرفتهشده جلوی جریان خون تازه را به سمت قسمتهای مختلف بدن میگیرد و باعث بروز خطراتی مثل، حمله قلبی، نارسایی قلبی و سکته میشود.
در اکثر مواقع افراد میتوانند از ایجاد پلاک و تصلب شرایین جلوگیری کنند. روشهای درمانی مختلفی مانند: استنت گذاری یا آنژیوپلاستی و در صورت گرفتگی چند رگ، عمل بای پس قلب (بسته به تشخیص پزشک) انجام دهید. بهترین راه در قدم اول، پیشگیری است زیرا پاکسازی سرخرگها از پلاک بسیار سختتر از جلوگیری از تشکیل آن است.
علت گرفتگی عروق کرونر قلب چیست؟
بیماری سرخرگ کرونری بهدلیل آسیب به لایه داخلی سرخرگ کرونری ایجاد میشود. این اتفاق بعضی مواقع در اوایل دوران کودکی رخ میدهد. دلایل این آسیب به شرح زیر است:
- فشار خون بالا
- کلسترول بالا
- دیابت یا مقاومت به انسولین
- سیگار کشیدن
- کم تحرکی (سبک زندگی بدون تحرک)
زمانیکه دیواره سرخرگ آسیب دید، رسوبات چرب (پلاک) که از کلسترول و دیگر مواد زائد سلولی ساخته شدهاند، در قسمت آسیبدیده جمع میشوند. به این فرآیند، تصلب شرایین میگویند. اگر سطح پلاک شکسته یا پاره شود، سلولهای خونی که به آنها پلاکت هم میگویند، در قسمت آسیبدیده به یکدیگر نزدیک میشوند تا سرخرگ را ترمیم کنند. زمانیکه این سلولها به یکدیگر نزدیک میشوند، سرخرگ مسدود شده و حمله قلبی اتفاق میافتد.
اگر برای فردی چنین اتفاقی بیفتد و یا علائمی نشان دهد، باید برای تشخیص درمان بیشتر معاینه شود. آنها برای تشخیص بیماری شریان کاروتید، اسکن گردن انجام میدهند، برای بررسی سرخرگهای کرونری از آنژیوگرام سرخرگهای کرونر استفاده میکنند و یا ممکن است از طریق اسکن یا آنژیوگرام، بیماریهای مرتبط با پا را تشخیص دهند.
علائم گرفتگی رگ قلب در زنان و مردان
اگر سرخرگهای کرونری تنگ یا باریک باشند، نمیتوانند خون کافی که با اکسیژن غنی شدهاست را به قلب برسانند. این اتفاق زمانی شدت پیدا میکند که فرد در حال انجام فعالیت ورزشی است و ضربان قلب بالایی دارد.
در ابتدا کاهش جریان خون ممکن است هیچ علامتی را نشان ندهد. زمانیکه پلاک در سرخرگهای کرونری شروع به تشکیل شدن میکند، ممکن است علائم و نشانههای بیماریهای سرخرگهای کرونری در شما مشاهده شود. علائم گرفتگی رگ قلب شامل:
درد قفسه سینه (آنژین قلبی)
از مهمترین علائم گرفتگی رگ قلب می توان به آنژین صدری اشاره کرد. ممکن است در قفسه سینه احساس فشار یا سفتی بکنید مثل وقتی که فردی روی قفسه سینهتان ایستاده است. آنژین قلبی معمولا در وسط یا سمت چپ قفسه سینه ایجاد میشود.
آنژین قلبی معمولا بهدلیل استرس فیزیکی یا عاطفی اتفاق میافتد. معمولا چند دقیقه بعد از اینکه فعالیت استرسزا را متوقف کردید، این درد از بین میرود. در بعضی از افراد بهویژه خانمها، این درد، بسیار کوتاه و تیز است و در گردن، بازو و کمر احساس میشود.
تنگی نفس
اگر قلب شما نتواند خون کافی و مورد نیاز را به بدن پمپاژ کند، احتمال دارد در زمان فعالیتهای شدید فیزیکی، احساس خستگی و تنگی نفس داشته باشید.
حمله قلبی
اگر یکی از سرخرگهای کرونری بهطور کامل مسدود شود، باعث حمله قلبی میشود. علائم همیشگی حمله قلبی شامل: فشار در قفسه سینه و درد در شانه و بازو میشود. همچنین در بعضی مواقع با تنگی نفس و عرقکردن همراه است.
زنان تا حدودی بیشتر از مردان احتمال دارد که علائم و نشانه های غیرمعمولتری از حمله قلبی مانند درد گردن یا فک داشته باشند. همچنین علائم دیگری مثل تنگی نفس، خستگی و حالت تهوع هم در آنها مشاهده میشود. در بعضی مواقع حمله قلبی بدون هیچگونه علائم ظاهری اتفاق میافتد.
از دیگر علائم گرفتگی رگ قلب می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تپش قلب
- صعف و سرگیجه
- حالت تهوع
- عرق کردن
عوارض گرفتگی رگهای قلب
اگر سرخرگهای مسدود درمان نشوند ممکن است به یکی از شرایط زیر منجر شوند:
- بیماریهای قلبی که زمانیکه پلاک در سرخرگها و اطراف قلب تشکیل میشود، ایجاد میشوند.
- آنژین قلبی که بهدلیل کمبود جریان خون به قلب باعث درد قفسه سینه میشود.
- بیماری سرخرگ محیطی که در زمان ایجاد پلاک در پاها و دستها پدید میآید.
سرخرگهای هر فرد به مرور زمان در زندگی تنگتر میشوند. این فرآیند معمولا بعد از 30 سالگی سرعت بیشتری پیدا میکند. معمولا، این اتفاق تا زمانیکه فرد به دهه 50 یا 60 زندگیاش نرسیدهاست، مشکلی بهوجود نمیآورد.
درمان گرفتگی عروق قلب
درمان بیشتر به میزان شدت مشکلات در سرخرگها، تعداد سرخرگهای درگیر و میزان شدت علائم هر فرد بستگی دارد. برای مثال اگر در سرخرگهای قلبتان مشکلی دارید یا بهویژه علائمی مثل درد قفسه سینه و تنگی نفس در خود مشاهده کردید، میتوانید برای درمان آن از آنژیوپلاستی و استنت استفاده کنید.
اگر تعداد زیادی از سرخرگهای کرونری دچار گرفتگی شدهاند، احتمالا جراحی پیوند بای پس سرخرگهای کرونر به شما توصیه میشود. به همین ترتیب، برای درمان تنگی سرخرگهای لگن و پا از آنژیوپلاستی، استنت و جراحی بایپس استفاده میشود.
اگر در گردن و سرخرگهای کاروتید بیماری مشاهده شد، میتوانید برای درمان آن از جراحی استفاده کنید.
درمان دارویی گرفتگی عروق کرونر
تقریبا همه افرادی که دچار حمله قلبی یا آنژین قلبی شدهاند، داروهایی برای محافظت از قلبشان برای آنها تجویز شده است. این داروها شامل آسپرین میشود که غلظت پلاکتهای خون را کاهش میدهد تا از ایجاد لخته خون جلوگیری کند. یکی دیگر از داروها، استاتین است که باعث کاهش کلسترول میشود.
با توجه به شرایط خاص بعضی بیماران، درمانهای بیشتری برای آنها تجویز میشود. برای مثال، احتمال دارد برای افرادی که حمله قلبی داشتهاند، بتا بلاکر و بازدارندههای آنزیم مبدل آنژیوتانسین (ACE inhibitor) تجویز شود که شواهد نشان میدهد این داروها خطر بروز حمله قلبی را کاهش میدهند.
از جمله داروهای که می توانند گرفتگی عروق را برطرف کنند، میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
1_ کاهنده های کلسترول
داروها ی کاهنده ی کلسترول، ماده ی رسوب کننده در عروق کرونری را تعدیل می کنند. که در نتیجه ی آن، سطح کلسترول خون (کلسترول بد) کاسته می شود. متخصص قلب ممکن است، داروهایی، از جمله استاتینها، نیاسین، فیبرات ها و داروهای مهار کننده ی اسید صفراوی انتخاب کند.
2_ کنترل کننده های آنزیم
کنترل کننده های آنزیم مبدل آنژیوتنسین (ACE) و داروهای مسدودکننده گیرنده آنژیوتانسین 2 (ARBSها)، فشار خون را کاهش داده و از پیشرفت گرفتگی عروق جلوگیری می کنند.
3_ مسدود کننده های بتا.
با مصرف این دارو ها ضربان قلب اهسته شده و فشار خون کاهش می یابد که این فرایند موجب میشود، نیاز قلب به اکسیژن نیز کاهش یابد. مسدود کننده های بتا، خطر حمله ی قلبی را در آینده کاهش می دهد.
4_ رانولازین
این دارو می تواند جایگزین مناسبی برای مسدود کننده های بتا باشد.(در مواردی که بیمار قادر به مصرف مسدود کنده های بتا نیست)
5_ نیتروگلیسیرین ها
اشکال مختلف نیتروگلیسیرین قادرند با رقیق کردن موقت عروق و کم کردن نیاز قلب به خون، درد قفسه سینه را کنترل کنند.
6_ آسپیرین
آسپرین از منعقد شدن خون جلوگیری می کند، که این امربه جلوگیری از انسداد عروق کرونر کمک می کند. همچنین آسپیرین می تواند به جلوگیری از حمله های آینده (در افرادی که سابقه ی حمله ی قلبی دارند) کمک کند.
اگر مشکلاتی در خون ریزی دارید یا رقیق کننده ی دیگری در گذشته استفاده کرده اید، پیش از مصرف آسپرین به پزشک خود حتما و حتما اطلاع دهید.
7_مسدود کننده های کانال کلسیم
معمولا برای برای تاثیر بهتر، این دارو هم زمان با مسدود کنند های بتا تجویز می شود. و گاها اگر فرد قادر به استفاده از مسدود کننده های بتا نباشد، این دارو به عنوان جایگزین تجویز می شود.
تشخیص گرفتگی عروق کرونر
پزشک در مورد سوابق پزشکی شما سؤال کرده، شما را معاینه می کند و آزمایشات متداول خون را انجام می دهد. حتی ممکن است یک یا چند آزمایش تشخیصی از جمله موارد زیر را تجویز کند تا از گرفتگی رگهای قلب شما مطلع شود:
الکتروکاردیوگرام (نوار قلب)
نوار قلب، سیگنال های الکتریکی را هنگام عبور از قلب شما ضبط می کند. نوار قلب، اغلب می تواند نشانه هایی از بروز حمله قلبی، یا حمله ی قلبی در حال وقوع را نشان دهد.
اکوکاردیوگرام
در اکوکاردیوگرام، برای گرفتن تصاویر قلب شما، از امواج صوتی استفاده می شود. هنگام تست اکوکاردیوگرام، پزشک می تواند بفهمد که آیا تمام قسمت های دیواره قلب شما، به طور طبیعی، پمپاژ قلب شما را انجام می دهد یا خیر.
قسمت هایی که در طی حمله قلبی آسیب دیده اند، و یا مقدار کمی اکسیژن دریافت می کنند، در تست اکوکاردیوگرام، حرکت ضعیفی دارند. این پدیده ممکن است نشانه ای از بیماری شریان کرونر یا سایر بیماری های قلبی باشد.
تست ورزش قلب یا تست استرس
اگر علائم و نشانه های شما بیشتر در حین ورزش بروز پیدا می کند، پزشک ممکن است در حین راه رفتن روی تردمیل، و یا انجام ورزش دوچرخه ثابت، از شما نوار قلب بگیرد. گاهی اوقات، هم زمان با انجام این تمرینات، از شما تست اکوکاردیوگرام گرفته می شود که به آن، اکو استرس می گویند. در بعضی موارد، ممکن است به جای ورزش از داروهایی برای تحریک قلب شما استفاده شود.
تست استرس هسته ای
این تست، مشابه تست ورزش است، با این تفاوت که تصاویری را به نوار های ECG اضافه کرده و به عبارتی، جریان خون در عضله ی قلب شما را، در حالت استراحت و در هنگام استرس اندازه گیری می کند. نحوه ی انجام این تست به این صورت است که یک ردیاب به جریان خون شما تزریق می شود، و توسط یک سری دوربین های ویژه، مناطقی در قلب که جریان خون کمتری دریافت می کنند، شناسایی می شود.
کاتتریزاسیون قلب و آنژیوگرام
برای هدایت کاتتر به موقعیت صحیح، از اشعه ایکس استفاده می شود. گاهی اوقات، برای بهتر نشان داده شدن عرق خونی و انسداد آن ها، از طریق کاتتر رنگ تزریق می کنند.
برای جلوگیری از انسداد رگهای قلب چه بخوریم؟
رژیم غذایی شما میتواند به سلامت قلب و کاهش خطر ایجاد پلاک کمک کند. هیچوقت برای داشتن رژیم سالم دیر نیست. همانطور که سالها رژیم بد غذایی به بدنتان آسیب رسانده است، رژیم غذایی سالم میتواند آن را درمان کند. رژیم غذایی مناسب برای سلامت قلب، شامل مصرف مقدار زیادی از خوراکیهایی است که حاوی چربی مفید هستند. همچنین در این رژیم غذایی باید مصرف چربیهای مضر را کاهش داد.
به رژیم غذاییتان چربیهای مفید بیشتری اضافه کنید. چربیهای مفید، چربیهای غیراشباع هم نامیده میشوند. این نوع از چربی در خوراکیهایی مانند: زیتون، انواع مغز، آووکادو و ماهی پیدا میشود.
میزان مصرف خوراکیهایی که حاوی چربی اشباع هستند مثل، گوشت و لبنیات پرچرب را کاهش دهید.
سعی کنید برشهای خیلی نازک از گوشت را مصرف کرده و بیشتر وعدههای گیاهی را انتخاب کنید.
منابع چربی مصنوعی را حذف کنید. بسیاری از چربیهای ترانس در غذاهای فرآوریشده و بستهبندی شده مثل کلوچه و کیکهایی با روکش شکلاتی یافت میشود.
میزان جذب فیبر خود را افزایش دهید. فیبر محلول کمک میکند تا میزان لیپوپروتئین کم چگالی (LDL) پایین بیاید. شما میتوانید فیبر محلول را در خوراکیهایی مثل، سبزیجات، عدس، لوبیا و جو دوسر پیدا کنید.
میزان مصرف شکر را کاهش دهید. ویتامینها و مواد معدنی با شکری همراه است که بهطور طبیعی در میوهها یافت میشود. شکری که در خوراکیهای فرآوریشده مثل کلوچه، بستنی و نوشیدنیهای قندی وجود دارد، هیچ ارزش غذایی ندارند. مصرف بیش از اندازه شکر، اثرات بسیار منفی بر سلامت شما میگذارد.
دکتر سیدخلیل فروزان نیا فوق تخصص جراحی قلب و عروق در تهران